Khủng hoảng năng lượng – thời điểm vàng cho xuất khẩu viên nén gỗ của Việt Nam

 Nước ta đang nắm lợi thế rất lớn và triển vọng lạc quan thu về lợi nhuận cao từ xuất khẩu viên nén gỗ khi thế giới đang khủng hoảng năng lượng, vì thiếu nguồn cung khí đốt và viên nén gỗ của Nga.

Xuất khẩu viên nén gỗ vươn lên hàng thứ hai thế giới

Hồi tháng 5 năm nay, Nga đã đáp trả các lệnh trừng phạt của châu Âu bằng cách ngăn chặn hoàn toàn nguồn cung khí đốt đến các nước này qua tuyến đường ống Yamal. Đến giữa tháng 7/2022, Nga lại thông báo tuyến khí “Dòng chảy phương Bắc 1” đến Đức chỉ cung cấp 20% công suất thông thường. Mặc dù Tổng thống Mỹ Joe Biden đã hứa sẽ xuất khẩu khí hóa lỏng nhiều hơn sang châu Âu để bù lại sự thiếu hụt đó, nhưng rồi Mỹ cũng lực bất tòng tâm, khiến châu Âu lâm vào khủng hoảng năng lượng.

Để cứu vãn tình trạng này nhiều nước châu Âu phải tăng cường sử dụng viên nén gỗ. Viên nén gỗ hay viên nén mùn cưa là loại nhiên liệu sinh học có nguồn gốc từ các vật liệu sinh khối như dăm bào, mùn cưa, thân ngô, gỗ thải, vỏ lạc… thông qua dây chuyền sản xuất hiện đại được ép thành các viên gỗ nhỏ và cứng. Theo các chuyên gia, viên nén gỗ là một dạng năng lượng tái tạo trung tính carbon có độ tro thấp và nhiệt lượng phát ra cao, an toàn cho sức khỏe người sử dụng nên ngày càng được ưa chuộng. Ở các nước trong Liên minh châu Âu, viên nén gỗ được sử dụng để sưởi ấm chiếm đến 40%, được sử dụng cho các nhà máy điện chiếm 36%, sưởi ấm các tòa nhà thương mại chiếm 14%. Các nhà máy điện có thể chuyển đổi hệ thống sử dụng nhiên liệu từ than sang đốt viên nén hoặc sử dụng đồng thời cả than và viên nén gỗ. Trong công nghiệp, dùng viên nén gỗ quy mô lớn để làm tăng giá trị nhiệt của chất thải và giảm lượng phát thải ô nhiễm.

Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ, châu Âu hiện là thị trường tiêu thụ viên nén gỗ lớn nhất thế giới, chiếm 75%. Năm ngoái, thị trường tiêu thụ hơn 23 triệu tấn, năm nay dự kiến sẽ tăng lên 24,3 triệu tấn. Những năm trước đây Nga thường xuất khẩu 2,4 triệu tấn viên nén gỗ sang châu Âu. Từ tháng 3/2022, Nga ban hành lệnh cấm xuất khẩu một số sản phẩm gỗ, trong đó có viên nén và gỗ tròn nhằm đáp trả các lệnh trừng phạt của các nước phương Tây và châu Âu, lập tức thị trường nhập khẩu viên nén gỗ trên thế giới có sự đảo lộn: tăng về số lượng và giá cả.

Với nước ta, trước đây thường xuất khẩu viên nén gỗ sang Hàn Quốc, Nhật Bản nhưng số lượng không lớn lắm. Năm nay, giá nhiên liệu tăng nên các nhà máy nhiệt điện của Hàn Quốc, Nhật Bản cũng quyết định dùng viên nén gỗ nhiều hơn nên xuất khẩu được lượng lớn hơn. Cùng với hai thị trường truyền thống, Việt Nam còn có thêm thị trường châu Âu cho viên nén gỗ. Theo Trung tâm Thương mại quốc tế (ITC), trong 6 tháng đầu năm, nhu cầu nhập khẩu viên nén gỗ của phần lớn các nước châu Âu đều tăng. Trong đó, Pháp nhập khẩu 87 triệu USD, tăng 30,6%; Đức nhập 42,3 triệu USD, tăng 29,7%. Ba Lan nhập khẩu viên nén gỗ tăng 134%, ước khoảng trên 23 triệu USD.

 

Có ý kiến cho rằng, Việt Nam đang nắm giữ một mặt hàng quan trọng - “thứ vũ khí” đặc biệt để giúp người dân châu Âu giảm bớt phần nào cái lạnh mùa đông; Khủng hoảng năng lượng thế giới đã và đang trở thành “Thời điểm vàng” cho xuất khẩu mặt hàng này của Việt Nam. Năm 2021, lượng xuất khẩu viên nén gỗ của nước ta đạt trên 3,5 triệu tấn, mang về hơn 400 triệu USD cho ngành gỗ. Công ty có đóng góp lớn cho ngành là Tập đoàn An Việt Phát. Theo Hiệp hội gỗ và lâm sản Việt Nam (Viforest) cuối năm 2021, giá xuất khẩu viên nén gỗ có lúc xuống 100 USD/tấn, nhưng hiện nay giá đang ở mức 180-200 USD/tấn, dự báo sẽ không dừng lại ở mức đó.

Trong 7 tháng đầu năm 2022, giá trị xuất khẩu viên nén gỗ Việt Nam cán mốc 450 triệu USD, tăng 78,5% so với cùng kỳ năm 2021. Và nước ta đã trở thành nước xuất khẩu viên nén gỗ lớn thứ hai trên thế giới, chỉ đứng sau Mỹ.

Làm sao giữ được vị trí này?

Châu Á -Thái Bình Dương hiện có số lượng nhà máy điện than nhiều nhất thế giới, xu hướng dùng viên nén gỗ thay than như là một tất yếu và là cơ hội tốt cho các nhà máy sản xuất viên nén gỗ của nước ta trong thời gian tới. Ông Brooks Mendell, Giám đốc điều hành Công ty tư vấn Forisk Consulting, cho biết, viên nén gỗ đang trở thành chất đốt thay thế được ưa chuộng ở nhiều nước. Còn Tạp chí Tài nguyên gỗ quốc tế (Wood Resources International), dự báo: nhu cầu viên nén gỗ có khả năng tăng 30 - 40% trong 5 năm tới, nó tùy thuộc vào cách tăng trưởng nhập khẩu, sản lượng viên nén gỗ của châu Âu có thể tăng lên đến 10 triệu tấn.

Đi liền với cơ hội cũng là thách thức với xuất khẩu viên nén gỗ của Việt Nam. Nhiều chuyên gia cảnh báo: các thị trường xuất khẩu đang đưa ra nhiều yêu cầu chặt chẽ về tính hợp pháp của gỗ được sử dụng để làm viên nén. Hầu hết các nước châu Âu và Nhật Bản, Hàn Quốc đều yêu cầu chứng chỉ FSC - chứng chỉ đảm bảo nguồn gỗ nguyên liệu đưa vào làm viên nén có nguồn gốc từ diện tích rừng được quản lý bền vững. Nhưng hiện tại diện tích rừng trồng sản xuất có chứng chỉ FSC ở nước ta chỉ có khoảng 186.000 ha. Trong đó, diện tích cho khai thác mới chỉ chiếm khoảng 40 - 50%, nên lượng gỗ nguyên liệu có chứng chỉ FSC đưa vào làm viên nén bị hạn chế, chủ yếu tập trung ở các tỉnh miền Bắc và miền Trung.

 

Dù giá xuất khẩu mặt hàng này tăng, nhưng sản lượng cung ứng không tăng được nhiều còn vì nguyên liệu đầu vào đang bị cạnh tranh bởi mặt hàng dăm gỗ của chúng ta. Giá viên nén gỗ tăng, nhưng giá dăm gỗ xuất khẩu còn tăng cao hơn, hai loại sản phẩm này đều sử dụng gỗ từ rừng trồng, do đó nhu cầu tăng trong khi nguyên liệu có hạn khiến lượng xuất khẩu viên nén gỗ khó tăng nhanh. Nói tới xuất khẩu, không thể bỏ qua yếu logistic, chi phí logistic sang châu Âu cao có thể hạn chế xuất khẩu viên nén gỗ. Thêm nữa, cái sự “mập mờ” trong xác minh nguồn gốc gỗ chế biến ra sản phẩm xuất khẩu cũng có thể khiến mặt hàng này của nước ta có nguy cơ bị điều tra như các sản phẩm gỗ dán và tủ gỗ mà Bộ Thương mại Hoa Kỳ đang thực hiện với nguồn hàng nhập khẩu từ Việt Nam.

Nếu chúng ta hóa giải được các thách thức trên và tận dụng tốt “thời điểm vàng” trong bối cảnh khủng hoảng năng lượng thế giới thì chính mặt hàng tưởng như nhỏ bé - viên nén gỗ lại mang lại lợi nhuận cao cho đất nước.

ĐĂNG NGỌC